TARİHİN TOZLU SAYFALARINDAN:
BİTLİS VİLAYETİ’NE BAĞLI SİİRT, MUŞ VE GENÇ’İN UNUTULAN İDARİ HİKÂYESİ

Osmanlı’nın son döneminde Anadolu’nun doğusunda şekillenen idari yapı, bugünkü şehir sınırlarımızdan oldukça farklıydı. 1900’lü yılların başına ait vilayet kayıtları, arşiv belgeleri ve resmi salnameler incelendiğinde Bitlis Vilayeti’nin geniş bir idari coğrafyeye hükmettiği görülüyor. Bu tarihsel belgeler, yalnızca Siirt’in değil; Muş’un da Bitlis’e bağlı bir sancak olarak yönetildiğini, ayrıca bugün Bingöl’ün merkezine komşu konumdaki Genç ilçesinin de Bitlis Vilayeti bünyesinde yer aldığını açıkça ortaya koyuyor.

BİTLİS VİLAYETİ: BÖLGENİN STRATEJİK İDARİ MERKEZİ

yüzyıl sonlarında Osmanlı idari teşkilatında Bitlis, Doğu ve Güneydoğu’nun önemli yönetim merkezlerinden biri konumundaydı. Vilayet; geniş nüfus yapısı, ticaret yolları ve askeri güzergâhları kontrol eden konumu nedeniyle devletin doğudaki en kritik vilayetlerinden biri olarak değerlendiriliyordu.

Bu dönemde Bitlis Vilayeti, üç ana sancaktan oluşuyordu:

Bitlis Sancağı (merkez)

Siirt Sancağı

Muş Sancağı

Ayrıca bugün Bingöl’e bağlı Genç de Bitlis Vilayeti'nin mutasarrıflık alanı içerisinde yer alıyordu.

SİİRT: BİTLİS’E BAĞLI BİR SANCAK OLARAK YÖNETİLİYORDU

Bugün kendi başına bir il olan Siirt, Osmanlı’nın son döneminde Bitlis Vilayeti’nin en önemli sancaklarından biri olarak kayıtlara geçmiştir. Siirt Sancağı’na bağlı kazalar arasında:

Siirt Merkez

Eruh

Pervari

Şirvan

Baykan (daha sonra teşkilatlanmıştır)

Kurtalan (o dönem nahiye statüsündedir)

Siirt’in Bitlis’e bağlı olduğu dönem, bölge idari yapısının şekillenmesinde büyük izler bırakmış; ticaret, askerî sevkiyat ve eğitim faaliyetlerinde de Bitlis merkezli planlamalar yapılmıştır.

MUŞ DA BİTLİS’E BAĞLIYDI

Bugün müstakil bir il olan Muş, 1900’lü yılların başında Bitlis Vilayeti’nin sancaklarından biriydi. Muş’un sancak olarak bağlandığı bu dönemde:

Malazgirt

Bulanık

Varto

Hasköy

gibi kazalar Muş Sancağı’nın idari sorumluluk alanında bulunuyordu.

Muş’un Bitlis’e bağlı olduğu bu yapı, Cumhuriyet döneminde yapılan yeni il düzenlemeleriyle birlikte değişmiş, Muş 1929’da müstakil vilayet statüsü kazanmıştır.

GENÇ: BİTLİS’E BAĞLI BİR KAZA

Bugün Bingöl’ün önemli ilçelerinden biri olan Genç, Osmanlı’nın son döneminde Bitlis Vilayeti’ne bağlı bir kaza olarak yönetiliyordu. Dönemin vilayet salnamelerinde Genç için:

Nüfusu,

Aşiret yapısı,

Zirai faaliyetleri,

İdari birimleri

ayrıntılı şekilde kaydedilmiştir.

Genç, hem Bitlis hem de Muş üzerinden sağlanan ulaşım ağlarıyla bölgenin stratejik noktalarından biri olarak kabul edilmiştir.

CUMHURİYETLE BİRLİKTE İDARİ HARİTA DEĞİŞTİ

1920 sonrası Türkiye Cumhuriyeti’nin idari yeniden yapılanma çalışmalarında, bölge vilayet sınırları yeniden belirlendi. Bu süreçte:

Siirt, 1923’te müstakil vilayet oldu.

Muş, 1929’da vilayet statüsü kazandı.

Bingöl, 1936’da il yapıldı; Genç ise bu yeni ilin ilçesi oldu.

Bu değişikliklerle birlikte Bitlis’in geniş coğrafi sorumluluk alanı günümüzdeki halini aldı.

Bu tarihsel tablo, bölgenin idari hafızasında derin izler bırakıyor. Siirt, Muş ve Genç’in ortak kaderi; Bitlis merkezli bir idari yönetim altında yüzyıllarca süren kültürel ve ekonomik etkileşimle şekillendi. Bugün bölgede hâlâ görülen:

ortak aşiret yapıları,

benzer ağız ve dil özellikleri,

ticari ilişkiler,

akrabalık bağları

bu tarihsel birlikteliğin canlı birer yansımasıdır.

Arşivlerden çıkan bu bilgiler; yalnız tarihi hatırlatmakla kalmıyor, aynı zamanda bölge illerinin arasındaki güçlü bağların kökenini de gözler önüne seriyor.