Siirt’in Yöresel Zenginlikleri: Tadı, Kokusu ve Sanatıyla Anadolu’nun Kalbinde Bir Şehir

Siirt’in geleneksel mutfağından, el emeği göz nuru sanatlarına kadar uzanan yerel değerler, kültürel mirasın canlı birer temsilcisi olarak yaşatılıyor.

Güneydoğu Anadolu’nun kadim şehirlerinden Siirt, sadece tarihi ve manevi önderleriyle değil, aynı zamanda köklü mutfak kültürü, yöresel ürünleri ve zengin el sanatlarıyla da dikkat çekiyor. Yüzyıllardır nesilden nesile aktarılan bu zenginlikler, hem yerel halkın geçim kaynağı hem de şehre gelen ziyaretçiler için adeta bir kültür şöleni sunuyor.

YÖRESEL ÜRÜNLER:

Siirt Bıttım Sabunu: Yüzde yüz doğal bıttım (yabani fıstık) yağından üretilen bu sabun, cilt sağlığına olan faydalarıyla Türkiye genelinde büyük talep görüyor. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiştir.

Siirt Battaniyesi: Yüzde yüz keçi tüyünden yapılan, el dokuması bu battaniyeler hem sıcak tutar hem de sağlıklı ve dayanıklıdır. UNESCO tarafından kültürel miras olarak da tanınmıştır.

Siirt Fıstığı: Antep fıstığına göre daha ince kabuklu ve daha aromatik olan Siirt fıstığı, hem çerezlik olarak tüketilir hem de tatlıların vazgeçilmezidir.

İşte Siirt'in tescilli ve öne çıkan yerel ürünleri hakkında detaylı açıklamalar:

1. Siirt Fıstığı

Özellikleri: Antep fıstığına benzer fakat daha küçük, aroması yoğun ve yağ oranı yüksektir. Kabuk yapısı daha ince, iç randımanı fazladır.

Yetiştiği Yer: Siirt merkez ve Tillo, Kurtalan, Baykan ilçelerinde yaygın olarak yetiştirilir.

Kullanım Alanı: Çerezlik, baklava ve tatlılarda, yağ üretiminde.

Tescil: Coğrafi işaretli üründür.

2. Pervari Balı

Özellikleri: Yüksek rakımlı dağ köylerinde, zengin bitki örtüsüne sahip yaylalarda üretilir. Katkısız, çiçek balı; şifa değeri yüksektir.

Lezzet Notu: Akasya, geven, kekik gibi bitkilerin yoğun aroması hissedilir.

Yetiştiricilik: Arıcılık genellikle göçer usulü yapılır.

Tescil: Coğrafi işaret almıştır.

3. Siirt Battaniyesi

Özellikleri: Keçi tüyünden dokunur. El dokumasıdır. Soğuktan çok iyi korur.

Tasarım: Genellikle çizgili, sade motiflidir. Renkler doğal kök boyalardan elde edilir.

Üretim Yeri: Siirt merkezde el tezgâhlarında üretilir.

Tarihi: Yüzyıllardır süren geleneksel dokuma sanatı ürünü.

Tescil: Tescilli ve kültürel ürün olarak kabul edilmektedir.

4. Bıttım Sabunu

Özellikleri: Menengiç (bıttım) meyvesinden yapılan doğal sabundur. Kimyasal katkı içermez.

Faydaları: Saç dökülmesine karşı etkilidir, kepeği önler, cilt hastalıklarına iyi gelir.

Renk: Genellikle koyu yeşildir.

Üretim Yöntemi: Geleneksel yöntemlerle köylerde yapılır.

Tescil: Coğrafi işaretle korunmaktadır.

5. Bıttım / Menengiç

Bitki Tanımı: Yabani Antep fıstığı olarak da bilinir. Ağaçları doğada kendiliğinden yetişir.

Ürün: Bıttım kahvesi, bıttım yağı ve sabunu olarak değerlendirilir.

Yetiştiği Yer: Siirt kırsalı, özellikle Baykan, Şirvan ve Eruh çevresi.

Lezzet: Kahvesi yoğun ve fındıksı tatta olur.

6. Zivzik Narı

Özellikleri: Tohumları iri, çekirdeği yumuşaktır. Sulu ve tatlıdır. Asiditesi düşük, şeker oranı yüksektir.

Yetiştiği Yer: Pervari ilçesinin Zivzik ve çevre köylerinde.

Hasat Zamanı: Ekim - Kasım ayları.

Kullanım: Taze tüketim, nar suyu, nar ekşisi üretimi.

Tescil: Coğrafi işaretlidir.

7. Siirt Kuru Ekmeği (Ğibeys Keek)

Özellikleri: Katkısız buğday unu ile yapılan, sert yapılı, uzun süre bayatlamayan ekmektir.

Yapımı: İnce açılıp sac üzerinde pişirilir. Güneşte kurutularak saklanır.

Tüketim: Çorba, yemek yanında ıslatılarak ya da kırılarak kullanılır.

Gelenek: Yolculuklara götürülen "taşınabilir" ekmek türüdür

YEMEKLER:

Perde Pilavı: İç pilavın özel bir hamurla sarılarak fırında pişirildiği bu yemek, özellikle düğün ve özel günlerin baş tacıdır.

Kitel (İçli Köfte): İnce bulgurla yapılan dış kabuğun içine kıymalı ve baharatlı harç yerleştirilir. Haşlanarak ya da kızartılarak servis edilir.

Siirt Büryanı: Kuyuya sarkıtılarak pişirilen kuzu eti, yumuşak dokusu ve yoğun aromasıyla özel günlerde sunulur. Sabah erken saatlerde tükenir.

TATLILAR:

Zivzik Narı Tatlısı: Siirt’in Pervari ilçesine özgü Zivzik narıyla yapılan bu özel tatlı, hem sağlık deposu hem de özgün lezzetiyle dikkat çeker.

Fıstıklı Burma Kadayıf: Siirt fıstığıyla yapılan kadayıf, şerbetle buluşunca eşsiz bir tatlıya dönüşür.

Cevizli Helva: Geleneksel yöntemlerle hazırlanan bu helva, Siirt’in dağ köylerinde yaygın şekilde yapılır.

İÇECEKLER:

Kenger Kahvesi: Kenger bitkisinden yapılan bu kahve, hem mideyi rahatlatıcı özelliğiyle bilinir hem de tok tutar.

Dağ Çayı: Siirt’in yüksek rakımlı bölgelerinde toplanan kekik ve adaçayı karışımıyla yapılan dağ çayı, özellikle kış aylarında tercih edilir.

Meyan Kökü Şerbeti: Bağışıklık güçlendirici özelliğiyle bilinen bu içecek, geleneksel pazarlarda hâlâ satılmaktadır.

EL SANATLARI:

Cecim Dokumacılığı: El tezgahlarında yünle yapılan bu özel dokuma türü, özellikle dekoratif amaçlarla kullanılmaktadır.

Bakır İşlemeciliği: Eskiden mutfak eşyası olarak üretilen bakır ürünler, bugün daha çok hediyelik eşya olarak rağbet görüyor.

Keçe Sanatı: Siirt’te keçe ile yapılan çantalar, yelekler ve ev eşyaları, hem yerel kullanımda hem turistik satışta değerlidir.

YERLİ MEYVE VE SEBZELER:

Zivzik Narı (Pervari): Antioksidan açısından zengin, iri taneli ve tatlıdır. Siirt’in en çok bilinen meyvesidir.

Şalak Kavunu (Kurtalan): Kendine has aromasıyla tanınır, yaz aylarında büyük rağbet görür.

Dağ Elması, Alıç ve Kuşburnu (Şirvan Yöresi): Yüksek rakımlı köylerde doğal olarak yetişir.

Köy Domatesi ve Salatalığı: Hormonsuz, tamamen organik yöntemlerle yetiştirilen bu ürünler pazarda ayrıcalıklı bir yer tutar.

Kuru Soğan, Sarımsak ve Patates: Baykan ve Eruh civarında yoğun şekilde yetiştirilen ürünlerdir.

BAŞLICA SÜT ÜRÜNLERİ:

1. Siirt Yayla Peyniri:

Siirt’in özellikle Şirvan, Pervari ve Baykan ilçelerindeki yaylalarda elde edilen koyun sütüyle yapılan bu peynir; beyaz, yoğun kıvamlı ve hafif tuzludur. Genellikle tulumda veya teneke içinde olgunlaştırılarak satılır.

1. Tereyağı (Seyarîyê):

Yayıkla çalkalanarak elde edilen doğal tereyağı, hem sade hem de ballı tüketilebilir. Genellikle sarı renklidir ve hiçbir katkı maddesi içermez.

1. Kaymak:

Çiğ sütün ağır ateşte uzun süre kaynatılmasıyla elde edilen Siirt kaymağı, özellikle kahvaltı sofralarının vazgeçilmezidir. Bal ve sıcak çörekle birlikte tüketildiğinde eşsiz bir tat sunar.

1. Yoğurt:

Koyun ya da keçi sütünden yapılan köy yoğurdu, yoğun kıvamı ve ekşimsi aromasıyla tanınır. Geleneksel toprak testilerde mayalanan yoğurt, bağırsak sağlığı açısından da oldukça faydalıdır.

1. Kurut (Kurutulmuş Yoğurt):

Yaz aylarında yoğurtlar güneşte kurutularak kışlık olarak saklanır. Kış aylarında sıcak suda eritilerek çorba ve köfte yapımında kullanılır.

1. Lor (Norî):

Peynir altı suyundan elde edilen bu ürün, özellikle çörek içi, börek ve tatlı yapımında kullanılır. Tuzsuz veya hafif tuzlu çeşitleri bulunur.

ÜRETİM VE SATIŞ:

Siirt’in köylerinde ve dağlık bölgelerinde bu ürünler genellikle kadınlar tarafından üretiliyor. Çoğu aile, kendi ihtiyacını karşıladıktan sonra ürünlerini yerel pazarlarda veya doğrudan şehir merkezine getirerek satıyor. Ayrıca bazı kadın kooperatifleri ve girişimciler, bu ürünleri paketleyip şehir dışına göndererek ek gelir sağlıyor.

DOĞAL VE KATKISIZ:

Siirt’teki süt ürünlerinin en büyük özelliği, hayvanların meralarda doğal beslenmesi, üretimde katkı maddesi kullanılmaması ve geleneksel yöntemlerin yaşatılmasıdır. Bu nedenle Siirt süt ürünleri, sadece lezzetiyle değil sağlıklı içeriğiyle de öne çıkar.

EV YAPIMI YEMEKLER:

Meftune: Patlıcan, et ve ekşi tadın uyumunu barındıran yöresel bir yemektir.

Sörik (Kurutulmuş yoğurtlu köfte): Yazın yoğurt kurutularak hazırlanır, kış aylarında köfteyle birlikte pişirilir.

Sebzeli İçli Köfte: Klasik içli köfteye göre daha hafif ve sebzeli çeşididir.

Erişte (El Kesmesi): Köy kadınları tarafından hazırlanan erişte, özellikle kışlık gıda olarak saklanır.

YEREL ÜRÜNLER VE ÜRETİMLER:

Ev Yapımı Reçeller: Zivzik narı, dağ çileği, dut, vişne ve kayısıdan yapılır.

Doğal Pekmez: Üzüm, dut ve keçiboynuzu gibi meyvelerden yapılır.

Kurutulmuş Gıdalar: Biber, patlıcan, domates kuruları Siirt mutfağının vazgeçilmezidir.

Ev Yapımı Salçalar: Taze domatesten üretilip, güneşte kurutularak hazırlanan katkısız salçalar.

Doğal Tereyağı ve Peynir: Özellikle Şirvan ve Pervari yaylalarında üretilen peynirler yoğun aromalı ve yağlıdır.

EL YAPIMI ÜRÜNLER:

Siirt Battaniyesi: Keçi tüyünden dokunan ve halen geleneksel tezgahlarda üretilen bir üründür.

Ahşap Oyma Ürünler: Ceviz ağacından yapılan oymalar; tabak, kaşık, süs eşyası olarak üretilir.

Yün Yorgan ve Yastıklar: Köy kadınlarının el işçiliğiyle hazırlanan doğal uyku ürünleri.

Kadın Kooperatifleri Ürünleri: Ev yapımı sabun, bitki çayı karışımları, kurabiye ve erişte gibi gıdalar Siirt’teki kadın kooperatifleri sayesinde üretilip pazarlanıyor.

Kil ve Topraktan Çömlek Ürünleri: Sıcak iklimde suyu soğuk tutan bu çömlekler hala aktif olarak kullanılır.

YÖRE MUTFAĞI (TANITIM VE YAPILIŞLARIYLA BİRLİKTE)

1. Perde Pilavı: Tavuk eti, badem, pirinç ve baharatlarla yapılan iç pilav, özel bir hamurla kaplanıp fırında pişirilir. Düğün yemeği olarak öne çıkar.

2. Kitel: İnce bulgurla yoğurulan dış kabuğa, içerisine soğanlı, baharatlı kıyma harç konularak şekil verilir. Haşlanarak ya da kızartılarak sunulur.

3. Aside Tatlısı: Un, tereyağı ve şerbetle hazırlanan, helva benzeri bir tatlıdır.

4. Varakkaak Tatlısı: Kat kat hamurun arasına şerbet ve cevizle yapılan geleneksel tatlı.

5. Gebole Tatlısı: Un, yoğurt ve yumurtayla yoğurulan hamurdan kızartılarak elde edilen bir tatlı çeşididir.

6. İmçerket: Et, soğan ve domatesle hazırlanan bir tür bulamaç yemeğidir.

7. Rayoşu Meketip: Elde açılan hamurla yapılan bir tür makarna.

8. Siirt Pastası: Cevizli ve baharatlı kek özelliği taşır. Kahvaltı ve çay sofraları için uygundur.

9. Siirt Kurabiyesi: Tereyağlı, gevrek yapıda bir kurabiyedir.

10. Sefire: Un ve pekmezle hazırlanan enerji verici geleneksel karışım.

11. Sımsımiye: Susam, bal ve un karışımından elde edilen çörek benzeri bir yiyecek.

12. Şemuniye: Kavrulmuş irmik ve unla yapılan sade helvadır.

13. Hilbe: Bakliyatlarla zenginleştirilmiş, sulu yemek çeşididir.

14. PerpeĞine: Sebze ve hamurun birlikte pişirildiği bir yemek.

15. Keek Teze: Yeni yoğrulmuş ekmek hamurundan közde pişirilen geleneksel ekmek.

16. Sarı Burma: Cevizli, şerbetli hamur tatlısı.

17. Zahtar Çorbası: Zahter (yüksek dağ kekikleri) ile yapılan ferahlatıcı çorba.

18. Şorbıt Basal (Yeşil Soğan Çorbası): Yeşil soğanla yapılan geleneksel çorba.

19. Pırtike Çorbası: Dağ otu ve tahıllarla hazırlanan, yoğurt bazlı çorba.

20. Mihr Çorbası: Bulgur, yoğurt ve tereyağı ile yapılan kış yemeği.

21. Lebeniye - Mehir (Yoğurt Çorbası): Yoğurt, pirinç ve nane ile hazırlanır.

22. Adesiye Çorbası: Mercimek bazlı bir çorbadır.

23. Meşike - Maşik Çorbası: Et ve bakliyatla yapılan, tünik çorba türü.

24. Asabıt Hanva: Un, pekmez ve cevizle yapılan tatlı hamuru.

25. Hıntıye (Dövme Çorba): Dövme buğdayla hazırlanır.

26. Cecruniye: İç yağı ve unun karışımından yapılır.

27. Pıçoç - Şorbıt Sind: Soğan ve bulgurla yapılan kış yemeği.