Bilvanis'in Gönül Kutbu: Eş-Şeyh Molla Muhyeddin el-Hâvelî (K.S.)
Medrese ilmiyle yoğrulmuş, tasavvufta kemale ermiş bir müderrisin hayatı...
Eş-Şeyh Molla Muhyeddin Hazretleri'nin doğumundan vefatına kadar geçen irfan dolu ömrü, eserleri, öğrencileri, toplumsal etkisi ve manevi mirasıyla detaylı portresi...
İLİM VE İRFAN YOLCULUĞUNUN BAŞLANGICI
1909 yılında Siirt'in Baykan ilçesine bağlı Bilvanis (Ormanpınar) köyünde dünyaya gelen Eş-Şeyh Molla Muhyeddin (K.S.), bölgede tanınan âlimlerden Molla Ali’nin oğludur.
7 yaşında Kur’an-ı Kerim ve Mevlid-i Şerif’i ezberlemiş, ilk Arapça eğitimine babasının imamlık yaptığı Siyan köyünde başlamıştır.
Medrese ilmine dair ilk derslerini, Norşinli büyük mutasavvıf Şeyh Muhammed Dıyaruddin (K.S.)’den teberrüken almış, ardından eğitimini kayınpederi Molla Alaaddin’in rehberliğinde Çirri köyünde tamamlayarak 17 yaşında icazet almıştır.
20 yaşında hocasının kızıyla evlenmiş ve bu evlilikten 6 çocuğu dünyaya gelmiştir.
EĞİTİM VE MÜDERRİSLİK HİZMETLERİ
Seyda Molla Muhyeddin Hazretleri, Havel, Nare, Koh, Batıran, Şikeftan, Herbelus ve Yeşilçevre (Bayıka) gibi köylerde müderrislik yapmıştır.
En uzun süre, 35 yılı aşkın hizmet verdiği Havel köyünde ders okutmuş, binlerce talebe yetiştirmiştir.
Öğrencilerinden yüzlercesi icazet almış, aralarında Türkiye genelinde tanınmış müftüler, şeyhler ve akademisyenler bulunmaktadır.
1940’lı yıllarda dinî eğitim verdiği gerekçesiyle talebeleriyle birlikte tutuklanmış, kitaplarına el konulmuş ve ciddi baskılara maruz kalmıştır.
Ancak tüm bu engellere rağmen, bağ ve bahçelerde, gizli evlerde derslerine devam etmiştir.
İLMÎ BİRİKİMİ VE FETVA YETKİSİ
Eş-Şeyh Muhyeddin Hazretleri; fıkıh, kelam, tefsir, hadis, siyer, mantık, Arap dili ve belâgati gibi İslamî ilimlerin hemen her alanında mütehassıs bir âlimdi.
Özellikle fıkıh kitaplarını adeta ezbere bilen bir otoriteydi.
Kaynaklara dayanarak fetva verir, kanaatini asla delilsiz açıklamazdı.
Klasik eserler üzerine yaptığı açıklamalar, yazdığı şiirler ve ders notları, onun ilmî mirasının temel taşlarıdır.
Hadis, tefsir, fıkıh ve dil ilimleri üzerine yaptığı yorumlar, öğrencileri ve çağdaşları tarafından hayranlıkla takip edilmiştir.
ESERLERİ
Mektûbat: Güncel ve klasik fıkhî konularda yazılmış fetva mektuplarını içerir.
Risâletü’l-Esas fi Ahkâmi’l-Hayd ve’n-Nifas: Kadınlara ait hâl hükümleri üzerine yazılmış risale. İbn-i Mâlik’in Elfiye’si üzerine yazdığı 70 beyit Açıklamalar (Haşiyeler): Tefsir, fıkıh ve nahiv kitaplarındaki müşkilatlara dair açıklamalar.
TASAVVUF YOLCULUĞU VE NAKŞİBENDİ HALİFELİĞİ
17 yaşında icazet aldıktan sonra tasavvuf yolculuğuna başlayan Seyda, Şeyh Ahmed el-Haznevî ve ardından Norşinli Şeyh Maşuk’un terbiyesinde yetişmiş, irşad iznini Şeyh Maşuk’tan almıştır.
Hayatının geri kalanında hem ilim hem de tasavvuf hizmetini birlikte yürütmüştür.
İrşad izni verdiği halifeler arasında Şeyh Bedreddin, Şeyh Fadlı, Molla Havi, Molla Abdullah-ı Dibo gibi önemli isimler bulunmaktadır.
TOPLUMSAL ROLÜ VE BARIŞ GİRİŞİMLERİ
Seyda, sadece ilmiyle değil, toplumdaki aktif rolüyle de tanınmıştır.
Devlet otoritesinin zayıf olduğu zamanlarda aşiretler arası çatışmaları çözmüş, arazi ve kan davalarında hakemlik yapmıştır.
Siirt’te iki aşiret arasında gelişen kan davası, onun önderliğinde barışla sonuçlanmış, karşılıklı evliliklerle husumet sonlandırılmıştır. Aşiretler arası ihtilaflarda hakemlik yapmış, 1974 yılında Siirt’te iki büyük aşireti barıştırarak kan davasını sona erdirmiştir. Toplumsal barış ve kardeşlik adına gösterdiği çaba halk arasında hâlâ anlatılmaktadır.
VEYSELKARANİ VE GÜNÜMÜZDEKİ MİRAS
Eğitim ve irşad hizmetleri sadece Bilvanis ve Baykan ile sınırlı kalmamış, Veyselkarani beldesine de taşmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından açılan “Molla Muhyiddin Erkek Kur’an Kursu”, onun ismini yaşatmaktadır. Talebeleri ve sevenleri bu kurslarda dini ilimleri yaşatmaya devam etmektedir.
VEFATI VE TÜRBESİ
22 Aralık 1987 Salı günü sabah namazı vaktinde seccadesi üzerinde kalp krizi geçirerek rahmet-i Rahman’a kavuşmuştur. Mezarı, son yıllarını geçirdiği Siirt’in Baykan ilçesine bağlı Yeşilçevre (Bayıka) köyünde yer almaktadır. Türbesi hâlen ziyaret edilen bir manevi mekân olarak bilinmektedir.
DOĞUMU, KÖKENİ VE AİLESİ
1909 yılında Siirt’in Baykan ilçesine bağlı Bilvanis (Ormanpınar) köyünde dünyaya gelen Eş-Şeyh Molla Muhyeddin el-Hâvelî Hazretleri, bölgede tanınmış âlimlerden Molla Ali’nin oğludur. Annesi Halime Hanım’dır. Ailesi aslen Irak'ın Molla Muhyiddîn el-Hâvelî’nin ailesi aslen Irak’ın Süleymaniye şehrine bağlı Berzenc köyündendir. Dedeleri oradan yaklaşık olarak 150-200 sene (8-9 göbek) önce bilinmeyen bazı sebeplerden ötürü Gercüş ilçesi Vergili (Becirman) köyüne göç etmiş ve burada yaşamaya devam etmişlerdir. Daha sonra Siirt’in Baykan ilçesinin Ormanpınar (Bilvanîs) köyüne taşınmışlardır.
İLK EĞİTİM YILLARI VE İCAZET SÜRECİ
İlk Arapça derslerini babasından alan Hazret, Norşinli Hazretler'den aldığı teberrüki derslerle eğitimine zemin hazırlamış, 17 yaşında Çir köyünde kayınpederi Molla Alaüddin’den icazet almıştır. Eğitimini, Norşinli Molla Cemâleddîn ve Molla Reşid Arıncî gibi dönemin büyük âlimlerinden dersler alarak tamamlamıştır.
MÜDERRİSLİK VE İRŞAD HİZMETLERİ
Seyda, 60 yıl süren müderrislik hayatında Baykan’ın Havel, Bayıka ve çevre köylerinde binlerce öğrenciye ilim öğretmiş, yüzlercesine icazet vermiştir. Aynı zamanda Baykan İlçe Vaizliği görevinde bulunmuştur. Talebeleri arasında Sadreddin Yüksel, M. Reşit Erol, M. Nuri Yılmaz, Feyyaz Yaşar, Habib Gören gibi önemli şahsiyetler yer alır.
TASAVVUFÎ YÖNÜ VE HALİFELERİ
22 yaşında tasavvufi yolculuğa başlayarak Şeyh Abdulhakim el-Hüseynî ve Şeyh Ahmed Haznevî ile çalışmış, daha sonra Norşinli Şeyh Maşuk’tan irşad izni almıştır. Altı halifesinden bazıları: Şeyh Bedreddin Mutlu, Şeyh Fadlı Kocaman, Molla Havi Akkuş, Molla Hasib, Molla Abdullah Dibo ve Molla Muhammed Arıncî’dir.
ESERLERİ VE İLMÎ MİRAS
Başlıca eserleri:
Mektûbat: Fıkhî fetvalar ve mektuplardan oluşan eser.
Risaletü’l-Esâs fi Ahkâmi’l-Hayd ve’n-Nifas: Kadınların özel halleri üzerine şerhler.
Elfiye üzerine beyitler ve çeşitli müşkil açıklamalar. Seyda aynı zamanda şiir ve edebi açıklamalarıyla da tanınmaktadır.
YAŞANTISI, ZÜHD VE TAKVÂSI
Sade bir yaşam süren Seyda, zühd ve takva üzere yaşamış, sade giyinmiş ve insanlara örnek bir ahlak sergilemiştir. Medrese talebeleri aç kalmasın diye kendi öğününden feragat ettiği bilinmektedir.
GÜNÜMÜZDEKİ MANEVİ MİRAS VE NESLİ
Oğlu Şeyh Molla Abdurrahman Evrensel hâlen Veyselkarani'de irşad ve ilim faaliyetlerini sürdürmektedir. Torunları arasında akademisyen, hoca ve din görevlileri bulunmaktadır. Hikmetullah Evrensel gibi torunları Seyda'nın hayatına dair gözlemler aktarmaktadır.
VEYSELKARANİ’DEKİ KURUMSAL HİZMETLERİ
Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından Veyselkarani beldesinde açılan “Molla Muhyiddin Erkek Kur’an Kursu”, onun ismini taşımakta ve dini eğitimle hizmet vermektedir.
Seyda Molla Muhyeddin (k.s.), sadece klasik medrese ilmiyle değil, aynı zamanda edebî yönüyle de dikkat çeken bir âlimdi. Arap dilbilgisinin temel eserlerinden biri olan İbn-i Malik’in “Elfiye” adlı eserine yaklaşık 70 beyitlik şiirler ekleyerek hem mevcut konuları genişletti hem de Celaleddin es-Suyûtî’nin şerhine açıklık getirdi. Bu şiirler, nahiv ilminin derinliklerine ışık tutan özgün katkılar olarak değerlendiriliyor.
Seyda, tefsir, fıkıh ve nahiv gibi temel İslami ilimlerin metinlerinde yer alan ve anlaşılması güç ibareleri çözümleme konusunda da derin bir birikime sahipti. Mektubat adlı eserinde ve bazı el yazmalarında bu konularda yaptığı açıklamalar, ilmi mirasına önemli katkılar sunmaktadır.
Seyda Molla Muhyeddin, ilmi derinliği kadar tasavvufi yönüyle de öne çıkan bir zattı. 17 yaşında ilmi icazetini alan Seyda, tasavvufi eğitimine Şeyh Abdulhakim el-Hüseynî ile başlamış, ardından Suriye'deki Şeyh Ahmed el-Haznevî'nin yanında eğitimini sürdürmüştür. Haznevî’nin vefatından sonra ise Norşinli Şeyh Muhammed Maşuk’tan eğitimini tamamlamış ve irşad iznini almıştır.
Tasavvuf yolunda birçok talebe yetiştiren Seyda, bu yolda kemale eren 6 kişiye irşad izni vermiştir. Bu isimler arasında:
Şeyh Maşuk’un oğlu Şeyh Bedreddin
Hazret Muhammed Diyauddin’in torunu Şeyh Fadli
Molla Havi
Molla Hasip
Molla Abdullah-ı Dibo
Molla Muhammed-i Arıncı yer almaktadır.
Seyda, medrese hayatını tamamladıktan sonra tam 60 yıl boyunca ilim öğretmeye, zikirle meşgul olmaya ve talebe yetiştirmeye devam etmiştir. Sade bir hayat süren, az yemek yiyen ve az uyuyan Seyda, birçok kez öğrencileri tok kalsın diye aç kaldığı zamanlar yaşamıştır.
Hiçbir zaman kibirlenmeyen, şöhretten uzak duran Seyda, sesini yükseltmeyen, insanlara kızmayan ve herkesin gönlünü kazanmaya çalışan bir mizaç sahibiydi. En yakın çevresi dahi onu bir şeyhten çok, ilim ve ahlak timsali büyük bir âlim olarak tanımıştır.
Seyda, torunu Hikmetullah Evrensel ile Bursa Ulu Camii'nde cuma namazına gider. Vaiz, Seyda’yı görünce etkilenir ve bir konuda bulamadığı hadisi sorar. Seyda, ezberden hadisleri ve kaynaklarını cilt ve sayfa numarasıyla verir.
Gaziantep müftüsü Feyyaz Hoca’nın yönlendirmesiyle âlimler Seyda’ya çeşitli ilmî sorular sorar. Seyda tüm soruları kaynaklarıyla cevaplar. Mehmet Emin Er Hoca, bulamadığı bir hadisi Seyda'nın gösterdiği yerden bulur ve ilmî derinliğine hayran kalır.
Abdulalim Akdağ, Seyda’yı Hayrettin Karaman ile tanıştırır. Aralarındaki uzun sohbet sonrası Karaman, Seyda’nın ilmine hayran kalır ve Doğu’daki âlimlerin gücünü kabul eder.
Talebelerinden Molla Abdullah-ı Dibo, gururla icazet almamış, yıllar sonra Seyda’nın ilmine olan farkındalıkla icazet talebinde bulunmuştur.
Seyda’nın ders verdiği önemli isimlerden bazıları:
Sadreddin Yüksel
Muhammed Reşit Erol (Menzil Şeyhi)
Eski Diyanet İşleri Başkanı M. Nuri Yılmaz
Müftüler: Habib Gören, Feyyaz Yaşar, Alaaddin Yavuz
Norşinli Şeyhler: Bedreddin Mutlu, Fadlı Kocaman
Diğer âlimler: Molla Sadık Öztürk, Molla Havi, Molla Abdullah-ı Dibo, Molla İbrahim Gülçimen
1941: Herbelüz köyünde imamken öğrencileriyle birlikte tutuklanır, nadide kitaplarına el konur.
1947-48: Sansalkım köyünde dersleri gizli şekilde verir. Öğrenciler evlerde küçük gruplar halinde ders çalışır.
Gizlilik Tedbirleri: Baskın riskine karşı köy girişine nöbetçi konur, dersler gizli yerlerde yapılır.
SONUÇ: BİR ASIRLIK İRFAN ZİNCİRİ
Eş-Şeyh Molla Muhyeddin el-Hâvelî Hazretleri, yalnızca bir müderris değil; toplumun manevi mihenk taşı, ilim ve irfanın öncüsü olmuştur. Talebeleri, eserleri ve yolunu sürdüren evlatları ile bu miras hâlâ canlıdır. Allah, onun izinden gitmeyi bizlere de nasip eylesin. Âmin.
Molla Abdurrahman Evrensel, Siirt'in Baykan ilçesine bağlı Bilvanis (Ormanpınar) köyünde doğmuş, bölgenin tanınmış İslam âlimlerinden biridir. "Bilvanisi" ve "Havili" nisbeleriyle anılan bu unvanlar, onun doğduğu veya uzun süre ikamet ettiği yerleri ifade eder.
Molla Abdurrahman Evrensel, bölgenin köklü âlim ailelerinden birine mensuptur. Dedesi Seyda Molla Muhyiddin-i Haveli (Muhyiddin Evrensel), 1909 yılında Siirt'in Baykan ilçesine bağlı Bilvanis köyünde doğmuş ve uzun yıllar Havel köyünde ikamet ederek ilmi faaliyetlerde bulunmuştur. Kendisi, tasavvufa intisap etmiş ve halifelik görevini üstlenmiştir. Bu aile, "Mollalar Ailesi" olarak bilinmekte ve bölgedeki medrese geleneğinde önemli bir yere sahiptir.
Molla Abdurrahman Evrensel'in oğlu olan Seyda Molla Mazhar Evrensel, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin önemli şahsiyetlerinden biri olarak tanınmıştır. Hayatını ilme, talebelerine ve toplumsal barışa adamış olan Molla Mazhar Evrensel, 2020 yılında COVID-19 nedeniyle vefat etmiştir.
Molla Abdurrahman Evrensel, İslamî ilimlerde derin bilgiye sahip olup, özellikle fıkıh ve tasavvuf alanlarında uzmanlaşmıştır. Bölgedeki medreselerde eğitim vererek birçok talebe yetiştirmiştir. Aynı zamanda, toplumsal barışa katkıda bulunmuş, husumetli aileleri barıştırma gibi faaliyetlerde bulunmuştur.
Molla Abdurrahman Evrensel, Gavs-ı Kasrevi Hz. Seyyid Abdulhakim Erol ve Şeyh Muhyiddin Evrensel Havili Hz.'nin torunu olup, Gavs-i Sani Hz. Şeyh Abdulbaki Erol’un halifesidir. Bu manevi silsile, onun tasavvufî yönünü ve İslamî ilimlerdeki derinliğini göstermektedir.
Molla Abdurrahman Evrensel, ilmi birikimi, tasavvufî yönü ve toplumsal barışa katkılarıyla tanınan bir İslam âlimidir. Ailesiyle birlikte bölgedeki medrese geleneğini sürdürmüş ve birçok talebe yetiştirmiştir. Aynı zamanda, toplumsal huzurun sağlanmasında aktif rol alarak, halk arasında saygı ve sevgi kazanmıştır.
OĞLU ŞEYH MOLLA ABDURRAHMAN EVRENSEL,
Molla Abdurrahman Evrensel el-Bilvanisi, 1938 yılında Siirt’in Baykan ilçesine bağlı Bilvanis (Ormanpınar) köyünde doğmuş, bölgenin tanınmış İslam âlimlerinden biridir. "Bilvanisi" ve "Havili" nisbeleriyle anılan bu unvanlar, onun doğduğu veya uzun süre ikamet ettiği yerleri ifade eder.
Molla Abdurrahman Evrensel, bölgenin köklü âlim ailelerinden birine mensuptur. Dedesi Seyda Molla Muhyiddin-i Haveli (Muhyiddin Evrensel), 1909 yılında Siirt'in Baykan ilçesine bağlı Bilvanis köyünde doğmuş ve uzun yıllar Havel köyünde ikamet ederek ilmi faaliyetlerde bulunmuştur. Kendisi, tasavvufa intisap etmiş ve halifelik görevini üstlenmiştir. Bu aile, "Mollalar Ailesi" olarak bilinmekte ve bölgedeki medrese geleneğinde önemli bir yere sahiptir.
Molla Abdurrahman Evrensel'in oğlu olan Seyda Molla Mazhar Evrensel, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin önemli şahsiyetlerinden biri olarak tanınmıştır. Hayatını ilme, talebelerine ve toplumsal barışa adamış olan Molla Mazhar Evrensel, 2020 yılında COVID-19 nedeniyle vefat etmiştir.
Molla Abdurrahman Evrensel, İslamî ilimlerde derin bilgiye sahip olup, özellikle fıkıh ve tasavvuf alanlarında uzmanlaşmıştır. Bölgedeki medreselerde eğitim vererek birçok talebe yetiştirmiştir. Aynı zamanda, toplumsal barışa katkıda bulunmuş, husumetli aileleri barıştırma gibi faaliyetlerde bulunmuştur.
Molla Abdurrahman Evrensel, Gavs-ı Kasrevi Hz. Seyyid Abdulhakim Erol ve Şeyh Muhyiddin Evrensel Havili Hz.'nin torunu olup, Gavs-i Sani Hz. Şeyh Abdulbaki Erol’un halifesidir. Bu manevi silsile, onun tasavvufî yönünü ve İslamî ilimlerdeki derinliğini göstermektedir.
Molla Abdurrahman Evrensel, ilmi birikimi, tasavvufî yönü ve toplumsal barışa katkılarıyla tanınan bir İslam âlimidir. Ailesiyle birlikte bölgedeki medrese geleneğini sürdürmüş ve birçok talebe yetiştirmiştir. Aynı zamanda, toplumsal huzurun sağlanmasında aktif rol alarak, halk arasında saygı ve sevgi kazanmıştır.
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.
